аброр мухтор алий биография
Аброр Мухтор Алий: “Рамазон — илм ва китобхонлик ойидир”
Аброр Мухтор Алий 1976 йили Наманган вилояти Чуст тумани Каркидон қишлоғида туғилган. 1992 йил ўрта мактабни битириб, Андижонда “Абдуссалом Махдум” мадрасасида тайёрлов курсида ўқиган. 1996 йилда Андижондаги “Саййид Муҳйиддин Маҳдум” мадрасасида тайёрлов курсида таҳсил олган. 1998‑2000 йилларда Намангандаги “Мулла Қирғиз” мадрасида ўқиган. 2000-2008 йилларда Имом Бухорий номидаги Ислом институтида таҳсил олган.
2008 йили Республика қорилар мусобақасида иштирок этиб, «мужаввид қорилар» йўналиши бўйича 3-ўринни олган. 2008 йил Ғазалкент шаҳрининг жомеъ-масжидида имом хатиблик қилган. 2008-2009 йилда Урганч шаҳридаги «Фахриддин ар-Розий» мадрасасида мударрислик қилган. 2009-2011 йилларда Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университетининг Олий журналистика курсларида таҳсил олиб, магистрлик даражасини олган.
Изуддин Байянунийнинг «Таҳорат ва намоз ҳукмлари» номли китобини ўзбек тилига таржима қилган. “Олтин силсила” ҳадислар тўплами таржимонларидан бири.
— Инсоннинг энг беғубор, шу билан биргаликда масъулиятли даврларидан бири ҳам – ёшликдир. Зеро, айнан шу даврдаги ҳаракатлар инсоннинг келажагига ишора қилади. Ёшлик даврларингиз, ўша пайтдаги интилишларингиз ҳақида сўзлаб берсангиз.
— Бисмиллаҳир роҳманир роҳим. Алҳамдулиллаҳ, ассолату вассаламу ала росулиллаҳ ва баъд. Ассаламу алайкум ва роҳматуллоҳу таъала ва барокатуҳ.
Ёшлик йилларим даҳрий тузумнинг энг қайнаган даврига тўғри келган. 6 ёшимдан мактабга борганман. Адабиёт, маданият ва сиёсатга қизиқадиган оилада катта бўлганим учун болаликдан китобга меҳр қўйдим. Уйимизда кўпинча маърифий ва бадиий асарлар ўқиларди, тонггача китобхонлик, адабий баҳслар бўларди. Бизнинг тилимиз шеърият билан чиққан. Гарчи маъноларига яхши тушунмаган бўлсам-да 7 ёшимда ўша пайтда жуда машҳур бўлган Абдулла Ориповнинг “Йиллар армони” китобидаги 60-70 фоиз шеърларни ёд олгандим. Дадам зеҳнни ўстириш учун кўп шеър ёдлатардилар, жаҳон адабиётидан Эрнест Хемингуэй, Проспер Мериме, Габриэль Гарсиа Маркес каби машҳур ижодкорларнинг асарларини ўқиб берардилар. Мактабда ҳам аъло баҳоларга ўқидим.
Бувим қишлоқнинг отин ойиси эдилар. Дастлабки диний таълимни бувимдан олганман. “Қоидаи Бағдодий”дан саводимни чиқарганлар, Сўфи Оллоёр раҳимаҳуллоҳнинг “Саботул Ожизин” асарини, Аҳмад Яссавий раҳимаҳуллоҳнинг “Ҳикматлар”ини ёдлашимда туртки бўлганлар.
— Албатта фарзанднинг ҳам маънан, ҳам жисмонан етук етук инсон бўлиб вояга етишида оиланинг, ота-онанинг ўрни беқиёс. Оилангиз ҳақида ҳам сўзлаб берсангиз. Шу ўринда оилада фарзанд тарбияси ҳақида қандай тавсиялар бера оласиз?
— Дадам деҳқончилик билан шуғулланган бўлсалар-да, адабиёт, журналистикага жуда қизиқардилар, шу соҳада таълим олишни орзу қилардилар. У кишининг орзулари менда ушалди, шекилли, журналистика соҳасида ўқидим, адабиётни ҳам ўргандим. Онам ҳам доим ҳалолдан касб қилиш ҳақида таълим берардилар. Сўфи Оллоёрдан байтларни шарҳлаб, ёдлатардилар.
Аллоҳга шукр, 7 фарзандимиз бор, 2 қиз, 5 ўғил. Ўғилларимизнинг барчаси исми Муҳаммад билан бошланади: Муҳаммад Амин, Муҳаммад Содиқ, Муҳаммад Нур, Муҳаммад Тоҳа, Муҳаммад Закий. Аллоҳ уларнинг умрларини зиёда қилиб, илмга хизмат қиладиганлардан қилсин. Уларни ҳам ота-онамиз бизни тарбиялаганлари каби китобга муҳаббатли қилиб вояга етказишга ҳаракат қиляпмиз.
Фарзанд тарбияси борасида китобларда ёзилишича, уларга энг аввало ҳалол луқма егизиш керак. Фарзандингиз кимга ўхшашишини хоҳласангиз, ўша кишиларни ҳурмат қилишингиз керак. Ўғлингиз аҳли илм бўлишини истайсизми — олимларни ҳурмат қилинг, хизматини қилинг, дуосини олинг. Шундагина сизнинг фарзандингиз ҳам олим бўлади. Тарих китобларида ёзилишича, олимларни сўккан, ҳурмат қилмаган инсонларнинг зурриёдидан золимлар, ақли калталар чиққан. Аллоҳ асрасин.
— Сизни Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф раҳимаҳуллоҳнинг шогирди сифатида яхши биламиз. Марҳум ҳазратнинг устоз ва мураббий сифатида фазилатлари қандай эди? Ҳар хил ҳолат бўлади. Баъзан дарсни ўзлаштиролмай қолган пайтларингиз бўлади. Шу ҳолатда Шайх қандай йўл тутардилар. Умуман устоз-шогирдлик жараёнида қандай қизиқ воқеалар бўлган?
— Аллоҳ таоло устозимиз Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф раҳимаҳуллоҳни раҳматига олган бўлсин. Мен Андижон, Наманган ва Тошкентда ҳам кўп устозлардан таълим олдим. Аллоҳ барчаларидан рози бўлсин. Улар орасида Шайх ҳазратларининг менга таъсирлари жуда катта бўлган. У киши таълим жараёнида ҳеч қачон дакки бермасдилар. Хато қилсак ҳам кечирардилар. Иш бор жойда албатта хато ҳам бўлади, дердилар. То хатомизни англаб етгунча сабр қилардилар. Шундан сўнггина муқобилини кўрсатардилар.
Кўпинча менинг аҳли бидъатларга қарши фаолиятимни танқид қилишади. Лекин Шайх ҳазратлари кимдир уларга асосли жавоб бериши шартлигини таъкидлардилар. Ҳар бир давлатнинг мудофаа вазирлиги бўлгани каби жамиятни мана шундай ғояларга қарши мудофаа этиб турилмаса, уларнинг таъсир доираси ошиб, ҳали диний эътиқоди, ақидаси шаклланмаган ёшлар уларнинг таъсирига берилиб қолиши ҳақиқат. Бошқа юртларда ҳам бунинг оқибатини кўрдик. Мана шундай ботил ақидалар таъсирига тушиб қолган ёшлар бутун бир мамлакатларнинг бошига бало бўлдилар.
Шайх ҳазратлари бизни ҳеч қачон бўш қолдирмасдилар. Сал ишимиз камайса шахсий электрон қутимизга таржима учун мақолалар, китоблар ташлардилар, маълум масаланинг жавобини топинглар деб топшириқ берардилар, баъзи ҳадисларнинг аслини топишни, ўрганишни таъкидлардилар.
Ҳазрат жуда ҳам закий, юксак фаросатли инсон эдилар. Воқеликни жуда яхши англардилар. 2001 йили илк хатмга ўтганимда орқамдан бир киши нотўғри луқма бериб, мени адаштирмоқчи бўлаверди. Унинг мақсади мени хатмга ўтказмаслик эканини англадим. Вазиятни Ҳазратга тушунтирдим. Шайх индамадилар. Бир тўй мажлисида Шайх ҳазратлари ажойиб усул қўлладилар. Одатда мажлисларда ҳамма Ҳазратнинг оғизларига қараб турар, мени гапирармикинлар деб кутар эди. Чунки Шайхнинг бир нигоҳлари, мақтовлари ҳам обрў бўлиб, номи айтилган киши ҳам ҳурматга сазовор бўларди. Мен тўйда чой ташиб юрардим. Мажлисда мени адаштирмоқчи бўлган одам ҳам бор эди. Шунда ҳазрат менга қараб: “Аброр домла, фалончини фалон жойда кўрдингизми? Ўша одам ҳақида нима дейсиз?” дедилар. Ҳайрон қолдим. Ҳазрат айтган одамни ҳам танимайман. У жойда бўлганимни ҳам эслолмайман. Лекин Ҳазрат номимни айтиб, мендан фикр сўрагани учун ҳамма менга ҳавас билан қаради. Бунинг ҳикматини кейин билдим. Шом намозига турдик. Ҳазрат менга азон айтишни буюрдилар. Намоздан кейин адаштирган ҳалиги одам келиб, мени қаттиқ бағрига босди. Билишимча, ҳалиги одамга Ҳазрат мени яқин олишларини шу услубда билдириб қўйдилар. Бу ҳодисанинг асл маъносини Ҳазрат, мен ва ўша мени хатмда адаштирмоқчи бўлган кишигина биларди холос. Шайх шу дақиқ усул билан бизни яраштирган, ҳалиги кишининг қалбида ҳам менга нисбатан илиқликни уйғотиб қўйган эдилар.
— Мана, Аллоҳга ҳамдларки, Рамазон ойини ҳам бошлаб олдик. Ғанимат кунларни кўнгилдагидек ўтказиш учун қандай маслаҳатлар бера оласиз?
— Рамазон ойи барчаларимизга муборак бўлсин! Аллоҳ таоло бу ойни баракотли, файзли, футуҳли қилсин!
Рамазон ойида Ислом тарихида энг катта футуҳотларга эришилган. Бу ойда Қуръони карим нозил бўлган, Бадрда ғалаба қозонилган, Макка фатҳ этилган, Салоҳиддин Айюбий Қуддусни фатҳ этган.
Табароний ривоят қилган ҳасан-саҳиҳ ҳадисда шундай дейилади:
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам минбарга кўтарила туриб: “Омин! Омин! Омин!” дедилар.
“Эй Аллоҳнинг Росули! Минбарга кўтарила туриб: “Омин! Омин! Омин!” дедингиза?” дейилди. Шунда у зот: “Олдимга Жибрил келиб: “Ким Рамазон ойини топсаю ва мағфират қилинмасдан жаҳаннамга кирса Аллоҳ уни хор қилсин! Сиз: “Омин!” денг!” деди. Мен: “Омин!” дедим.
“Ким ота онасини (кексалик чоғида) топса ва уларга яхшилик қилмай ўлсаю, жаҳаннамга кирса Аллоҳ уни хор қилсин! Сиз: “Омин!” денг!” деди. Мен: “Омин!” дедим.
“Кимнинг олдида сиз зикр қилинсангиз, сизга салавот айтмаса, кейин ўлиб жаҳаннамга кирса Аллоҳ уни хор қилсин! Сиз: “Омин!” денг!” деди. Мен: “Омин!” дедим”, дедилар”.
Рамазон ойида мағфиратга эришиш ҳудди ота-онага яхшилик қилиш билан жаннатга киришга тенглаштирилмоқда. Рамазон шундай ойки, ундан мағфират қилинмай чиқиб кетиш бадбахтликдир.
Бу ойни ҳар бир киши китобхонлик ойига айлантириши керак: Қуръон ўқиш керак, ҳадисларни ўрганиш керак, икки дунёмизга фойдали китобларни мутолаа қилиш керак. Китобларимизда бу ойнинг ҳар бир дақиқасини ғанимат билиб, кундузлари соим, кечалари қоим бўлиб, таровеҳ, таҳажжуд ибодатларини адо этиш, илмий суҳбатларда иштирок этиш билан ўтказиш тавсия этилади.
— Рамазон – эҳсон ва садақотлар ойи. Лекин ҳамма ҳам ушбу молиявий ибодатни кимга қилишни билмайди. Бугунги кун воқеликларидан келиб чиқиб, хайр ва эҳсонларни кимга берган маъқул?
— Шариатда садақа, хайр ва эҳсоннинг ўз истилоҳлари бор. Рамазон ойида қилинган ишларнинг савоби 10 баравардан 700 бараваргача ва ундан ортиқ бўлиши эътиборидан бу ойда хайр-садақа ва закотни бериш фазилатлидир. Лекин баъзи уламолар закотни фақатгина Рамазонга боғлаб қўйишни маъқул кўрмайдилар. Чунки Рамазондан бошқа ойларда ҳам фақирлар закотга муҳтож бўлади.
Хайр‑эҳсонга энг ҳақдор тоифа кишининг ўз яқинларидир. Закотни оила ва ота-онага берилмайди. Лекин опа-сингил, ака-ука, амма-хола, тоға-амакилар, қўшниларга бериш афзал.
Эҳсон маъносида Пайғамбар алайҳиссалом: “Кишининг инфоқ қилишга энг ҳақлиси ўзига қилганидир” деб марҳамат қилганлар. “Ўзи” деганда ўзи, хотини, бола-чақалари ҳам тушунилади. Ҳар бир инсон ўзини ўзи тўйдириб, муҳтожликдан олиб чиқса, жамиятда камбағал қолмайди.
Шунингдек, ушбу ойда камбағалларга ифторлик, сахарлик қилиб бериш, бева-бечора, кексалар ҳолидан хабар олиш фазилатли амаллардан.
— Анъанавий саволимиз — китобхонлик ҳақида. Ўзингиз ёқтирган ва бошқаларга ҳам албатта ўқишни тавсия этадиган 3 та китобни айтсангиз.
— 3 та китоб билан кифояланиш жуда қийин. Ўзбек китобхони Навоийдан албатта ўқиши керак. Ҳеч бўлмаса “Муножот”ни, “Қирқ ҳадис”ни ўқиш керак. “Хамса”ни ўқиб, маъносини уқилса, нур устига нур.
Абдулла Қодирийнинг “Ўткан кунлари”ни албатта ўқиш керак. Мен бу асарни ўқишдан чўчиб тураман. Чунки агар 1-2 саҳифа ўқисам, тугатмагунча кўнглим жойига тушмайди. 15 марта ўқиб чиққанман. Чўлпоннинг “Кеча ва кундуз”и ҳам бадиий савияси юксак асарлардан. Фитратнинг шеърият ҳақидаги “Вазн” китоби ҳам менга катта таъсир қилган.
Ўзим Абдулла Орипов ва Эркин Воҳидов шеърларини маза қилиб ўқийман.
Пушкиннинг “Капитан қизи” асарини тавсия қиламан. Лев Толстойнинг “Уруш ва тинчлик” эпопеясини, Достоевскийнинг “Жиноят ва жазо” романини, Хемингуэйнинг “Чол ва денгиз” қиссасини, Маркеснинг “Ёлғизликнинг юз йили” романини ўқиш керак.
Машҳур турк адиби Нажиб Фозилни тавсия қиламан. Нажиб Фозил туркий миллатлар фикрий дунёсини оширишга катта ҳисса қўшган.
Фикрий иммунитет бўлмай туриб, фалсафани ўқишда эҳтиёт бўлиш керак. Фалсафа борасида аввало “Иҳёу улумид-дин” муаллифи Абу Ҳомид Ғаззолийнинг “Таҳафутул фаласифа” (“Фалсафанинг аҳмоқликлари”) асарини ўқишни тавсия қиламан. Афсус ҳали ўзбек тилига таржима қилинмаган. Бунда муаллиф фалсафани 8 турга ажратиб, унинг ҳақиқий таърифини берган. Бу асарни ўқиган киши Фрейд, Кант, Нитше фалсафаларини таҳлил қила олади.
— Ўзингиз шахсий кутубхона юритасизми?
— Китобга муҳаббат ёшликдан бўлгани учун албатта шахсий кутубхонамни бойитиб борганман. Мусофирчилик кўч-кўчларида ҳамма нарсам қолса ҳам китобларимни кўтариб юрганман.
Шахсий кутубхонамда Шайх ҳазратларининг китоблари, “Олтин силсила” ҳадис тўпламлари, аҳли сунна вал жамоа ақидаси ва фиқҳга оид китоблар, Навоий асарлари, бир қанча бадиий ва илмий китоблар жамланган.
Ота-оналар фарзандларига ҳар хил нарсалардан кўра, китоб совға қилишлари, ҳар бири учун алоҳида китоб жавони ташкил этиб, “Бу сенинг кутубхонанг, буни мана бу китоб билан бойит, мана бунисини албатта ўқиб чиқ. Ўқиганингни бир томонда, ҳали ўқимаганларингни бошқа томонда тахлагин” деб маслаҳат беришлари керак.
Шахсий кутубхона инсон маънавий камолотининг энг катта манбаларидан биридир.
Давронбек Тожиалиев суҳбатлашди
Abror Muxtor Aliy 1976 yili Namangan viloyati Chust tumani Karkidon qishlog‘ida tug‘ilgan. 1992 yil o‘rta maktabni bitirib, Andijonda “Abdussalom Maxdum” madrasasida tayyorlov kursida o‘qigan. 1996 yilda Andijondagi “Sayyid Muhyiddin Mahdum” madrasasida tayyorlov kursida tahsil olgan. 1998‑2000 yillarda Namangandagi “Mulla Qirg‘iz” madrasida o‘qigan. 2000-2008 yillarda Imom Buxoriy nomidagi Islom institutida tahsil olgan.
2008 yili Respublika qorilar musobaqasida ishtirok etib, «mujavvid qorilar» yo‘nalishi bo‘yicha 3-o‘rinni olgan. 2008 yil G‘azalkent shahrining jome’-masjidida imom xatiblik qilgan. 2008-2009 yilda Urganch shahridagi «Faxriddin ar-Roziy» madrasasida mudarrislik qilgan. 2009-2011 yillarda Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universitetining Oliy jurnalistika kurslarida tahsil olib, magistrlik darajasini olgan.
Izuddin Bayyanuniyning «Tahorat va namoz hukmlari» nomli kitobini o‘zbek tiliga tarjima qilgan. “Oltin silsila” hadislar to‘plami tarjimonlaridan biri.
— Insonning eng beg‘ubor, shu bilan birgalikda mas’uliyatli davrlaridan biri ham – yoshlikdir. Zero, aynan shu davrdagi harakatlar insonning kelajagiga ishora qiladi. Yoshlik davrlaringiz, o‘sha paytdagi intilishlaringiz haqida so‘zlab bersangiz.
— Bismillahir rohmanir rohim. Alhamdulillah, assolatu vassalamu ala rosulillah va ba’d. Assalamu alaykum va rohmatullohu ta’ala va barokatuh.
Yoshlik yillarim dahriy tuzumning eng qaynagan davriga to‘g‘ri kelgan. 6 yoshimdan maktabga borganman. Adabiyot, madaniyat va siyosatga qiziqadigan oilada katta bo‘lganim uchun bolalikdan kitobga mehr qo‘ydim. Uyimizda ko‘pincha ma’rifiy va badiiy asarlar o‘qilardi, tonggacha kitobxonlik, adabiy bahslar bo‘lardi. Bizning tilimiz she’riyat bilan chiqqan. Garchi ma’nolariga yaxshi tushunmagan bo‘lsam-da 7 yoshimda o‘sha paytda juda mashhur bo‘lgan Abdulla Oripovning “Yillar armoni” kitobidagi 60-70 foiz she’rlarni yod olgandim. Dadam zehnni o‘stirish uchun ko‘p she’r yodlatardilar, jahon adabiyotidan Ernest Xeminguey, Prosper Merime, Gabriel Garsia Markes kabi mashhur ijodkorlarning asarlarini o‘qib berardilar. Maktabda ham a’lo baholarga o‘qidim.
Buvim qishloqning otin oyisi edilar. Dastlabki diniy ta’limni buvimdan olganman. “Qoidai Bag‘dodiy”dan savodimni chiqarganlar, So‘fi Olloyor rahimahullohning “Sabotul Ojizin” asarini, Ahmad Yassaviy rahimahullohning “Hikmatlar”ini yodlashimda turtki bo‘lganlar.
— Albatta farzandning ham ma’nan, ham jismonan yetuk yetuk inson bo‘lib voyaga yetishida oilaning, ota-onaning o‘rni beqiyos. Oilangiz haqida ham so‘zlab bersangiz. Shu o‘rinda oilada farzand tarbiyasi haqida qanday tavsiyalar bera olasiz?
— Dadam dehqonchilik bilan shug‘ullangan bo‘lsalar-da, adabiyot, jurnalistikaga juda qiziqardilar, shu sohada ta’lim olishni orzu qilardilar. U kishining orzulari menda ushaldi, shekilli, jurnalistika sohasida o‘qidim, adabiyotni ham o‘rgandim. Onam ham doim haloldan kasb qilish haqida ta’lim berardilar. So‘fi Olloyordan baytlarni sharhlab, yodlatardilar.
Allohga shukr, 7 farzandimiz bor, 2 qiz, 5 o‘g‘il. O‘g‘illarimizning barchasi ismi Muhammad bilan boshlanadi: Muhammad Amin, Muhammad Sodiq, Muhammad Nur, Muhammad Toha, Muhammad Zakiy. Alloh ularning umrlarini ziyoda qilib, ilmga xizmat qiladiganlardan qilsin. Ularni ham ota-onamiz bizni tarbiyalaganlari kabi kitobga muhabbatli qilib voyaga yetkazishga harakat qilyapmiz.
Farzand tarbiyasi borasida kitoblarda yozilishicha, ularga eng avvalo halol luqma yegizish kerak. Farzandingiz kimga o‘xshashishini xohlasangiz, o‘sha kishilarni hurmat qilishingiz kerak. O‘g‘lingiz ahli ilm bo‘lishini istaysizmi — olimlarni hurmat qiling, xizmatini qiling, duosini oling. Shundagina sizning farzandingiz ham olim bo‘ladi. Tarix kitoblarida yozilishicha, olimlarni so‘kkan, hurmat qilmagan insonlarning zurriyodidan zolimlar, aqli kaltalar chiqqan. Alloh asrasin.
— Sizni Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf rahimahullohning shogirdi sifatida yaxshi bilamiz. Marhum hazratning ustoz va murabbiy sifatida fazilatlari qanday edi? Har xil holat bo‘ladi. Ba’zan darsni o‘zlashtirolmay qolgan paytlaringiz bo‘ladi. Shu holatda Shayx qanday yo‘l tutardilar. Umuman ustoz-shogirdlik jarayonida qanday qiziq voqealar bo‘lgan?
— Alloh taolo ustozimiz Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf rahimahullohni rahmatiga olgan bo‘lsin. Men Andijon, Namangan va Toshkentda ham ko‘p ustozlardan ta’lim oldim. Alloh barchalaridan rozi bo‘lsin. Ular orasida Shayx hazratlarining menga ta’sirlari juda katta bo‘lgan. U kishi ta’lim jarayonida hech qachon dakki bermasdilar. Xato qilsak ham kechirardilar. Ish bor joyda albatta xato ham bo‘ladi, derdilar. To xatomizni anglab yetguncha sabr qilardilar. Shundan so‘nggina muqobilini ko‘rsatardilar.
Ko‘pincha mening ahli bid’atlarga qarshi faoliyatimni tanqid qilishadi. Lekin Shayx hazratlari kimdir ularga asosli javob berishi shartligini ta’kidlardilar. Har bir davlatning mudofaa vazirligi bo‘lgani kabi jamiyatni mana shunday g‘oyalarga qarshi mudofaa etib turilmasa, ularning ta’sir doirasi oshib, hali diniy e’tiqodi, aqidasi shakllanmagan yoshlar ularning ta’siriga berilib qolishi haqiqat. Boshqa yurtlarda ham buning oqibatini ko‘rdik. Mana shunday botil aqidalar ta’siriga tushib qolgan yoshlar butun bir mamlakatlarning boshiga balo bo‘ldilar.
Shayx hazratlari bizni hech qachon bo‘sh qoldirmasdilar. Sal ishimiz kamaysa shaxsiy elektron qutimizga tarjima uchun maqolalar, kitoblar tashlardilar, ma’lum masalaning javobini topinglar deb topshiriq berardilar, ba’zi hadislarning aslini topishni, o‘rganishni ta’kidlardilar.
Hazrat juda ham zakiy, yuksak farosatli inson edilar. Voqelikni juda yaxshi anglardilar. 2001 yili ilk xatmga o‘tganimda orqamdan bir kishi noto‘g‘ri luqma berib, meni adashtirmoqchi bo‘laverdi. Uning maqsadi meni xatmga o‘tkazmaslik ekanini angladim. Vaziyatni Hazratga tushuntirdim. Shayx indamadilar. Bir to‘y majlisida Shayx hazratlari ajoyib usul qo‘lladilar. Odatda majlislarda hamma Hazratning og‘izlariga qarab turar, meni gapirarmikinlar deb kutar edi. Chunki Shayxning bir nigohlari, maqtovlari ham obro‘ bo‘lib, nomi aytilgan kishi ham hurmatga sazovor bo‘lardi. Men to‘yda choy tashib yurardim. Majlisda meni adashtirmoqchi bo‘lgan odam ham bor edi. Shunda hazrat menga qarab: “Abror domla, falonchini falon joyda ko‘rdingizmi? O‘sha odam haqida nima deysiz?” dedilar. Hayron qoldim. Hazrat aytgan odamni ham tanimayman. U joyda bo‘lganimni ham eslolmayman. Lekin Hazrat nomimni aytib, mendan fikr so‘ragani uchun hamma menga havas bilan qaradi. Buning hikmatini keyin bildim. Shom namoziga turdik. Hazrat menga azon aytishni buyurdilar. Namozdan keyin adashtirgan haligi odam kelib, meni qattiq bag‘riga bosdi. Bilishimcha, haligi odamga Hazrat meni yaqin olishlarini shu uslubda bildirib qo‘ydilar. Bu hodisaning asl ma’nosini Hazrat, men va o‘sha meni xatmda adashtirmoqchi bo‘lgan kishigina bilardi xolos. Shayx shu daqiq usul bilan bizni yarashtirgan, haligi kishining qalbida ham menga nisbatan iliqlikni uyg‘otib qo‘ygan edilar.
— Mana, Allohga hamdlarki, Ramazon oyini ham boshlab oldik. G‘animat kunlarni ko‘ngildagidek o‘tkazish uchun qanday maslahatlar bera olasiz?
— Ramazon oyi barchalarimizga muborak bo‘lsin! Alloh taolo bu oyni barakotli, fayzli, futuhli qilsin!
Ramazon oyida Islom tarixida eng katta futuhotlarga erishilgan. Bu oyda Qur’oni karim nozil bo‘lgan, Badrda g‘alaba qozonilgan, Makka fath etilgan, Salohiddin Ayyubiy Quddusni fath etgan.
Tabaroniy rivoyat qilgan hasan-sahih hadisda shunday deyiladi:
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam minbarga ko‘tarila turib: “Omin! Omin! Omin!” dedilar.
“Ey Allohning Rosuli! Minbarga ko‘tarila turib: “Omin! Omin! Omin!” dedingiza?” deyildi. Shunda u zot: “Oldimga Jibril kelib: “Kim Ramazon oyini topsayu va mag‘firat qilinmasdan jahannamga kirsa Alloh uni xor qilsin! Siz: “Omin!” deng!” dedi. Men: “Omin!” dedim.
“Kim ota onasini (keksalik chog‘ida) topsa va ularga yaxshilik qilmay o‘lsayu, jahannamga kirsa Alloh uni xor qilsin! Siz: “Omin!” deng!” dedi. Men: “Omin!” dedim.
“Kimning oldida siz zikr qilinsangiz, sizga salavot aytmasa, keyin o‘lib jahannamga kirsa Alloh uni xor qilsin! Siz: “Omin!” deng!” dedi. Men: “Omin!” dedim”, dedilar”.
Ramazon oyida mag‘firatga erishish huddi ota-onaga yaxshilik qilish bilan jannatga kirishga tenglashtirilmoqda. Ramazon shunday oyki, undan mag‘firat qilinmay chiqib ketish badbaxtlikdir.
Bu oyni har bir kishi kitobxonlik oyiga aylantirishi kerak: Qur’on o‘qish kerak, hadislarni o‘rganish kerak, ikki dunyomizga foydali kitoblarni mutolaa qilish kerak. Kitoblarimizda bu oyning har bir daqiqasini g‘animat bilib, kunduzlari soim, kechalari qoim bo‘lib, taroveh, tahajjud ibodatlarini ado etish, ilmiy suhbatlarda ishtirok etish bilan o‘tkazish tavsiya etiladi.
— Ramazon – ehson va sadaqotlar oyi. Lekin hamma ham ushbu moliyaviy ibodatni kimga qilishni bilmaydi. Bugungi kun voqeliklaridan kelib chiqib, xayr va ehsonlarni kimga bergan ma’qul?
— Shariatda sadaqa, xayr va ehsonning o‘z istilohlari bor. Ramazon oyida qilingan ishlarning savobi 10 baravardan 700 baravargacha va undan ortiq bo‘lishi e’tiboridan bu oyda xayr-sadaqa va zakotni berish fazilatlidir. Lekin ba’zi ulamolar zakotni faqatgina Ramazonga bog‘lab qo‘yishni ma’qul ko‘rmaydilar. Chunki Ramazondan boshqa oylarda ham faqirlar zakotga muhtoj bo‘ladi.
Xayr‑ehsonga eng haqdor toifa kishining o‘z yaqinlaridir. Zakotni oila va ota-onaga berilmaydi. Lekin opa-singil, aka-uka, amma-xola, tog‘a-amakilar, qo‘shnilarga berish afzal.
Ehson ma’nosida Payg‘ambar alayhissalom: “Kishining infoq qilishga eng haqlisi o‘ziga qilganidir” deb marhamat qilganlar. “O‘zi” deganda o‘zi, xotini, bola-chaqalari ham tushuniladi. Har bir inson o‘zini o‘zi to‘ydirib, muhtojlikdan olib chiqsa, jamiyatda kambag‘al qolmaydi.
Shuningdek, ushbu oyda kambag‘allarga iftorlik, saxarlik qilib berish, beva-bechora, keksalar holidan xabar olish fazilatli amallardan.
— An’anaviy savolimiz — kitobxonlik haqida. O‘zingiz yoqtirgan va boshqalarga ham albatta o‘qishni tavsiya etadigan 3 ta kitobni aytsangiz.
— 3 ta kitob bilan kifoyalanish juda qiyin. O‘zbek kitobxoni Navoiydan albatta o‘qishi kerak. Hech bo‘lmasa “Munojot”ni, “Qirq hadis”ni o‘qish kerak. “Xamsa”ni o‘qib, ma’nosini uqilsa, nur ustiga nur.
Abdulla Qodiriyning “O‘tkan kunlari”ni albatta o‘qish kerak. Men bu asarni o‘qishdan cho‘chib turaman. Chunki agar 1-2 sahifa o‘qisam, tugatmaguncha ko‘nglim joyiga tushmaydi. 15 marta o‘qib chiqqanman. Cho‘lponning “Kecha va kunduz”i ham badiiy saviyasi yuksak asarlardan. Fitratning she’riyat haqidagi “Vazn” kitobi ham menga katta ta’sir qilgan.
O‘zim Abdulla Oripov va Erkin Vohidov she’rlarini maza qilib o‘qiyman.
Pushkinning “Kapitan qizi” asarini tavsiya qilaman. Lev Tolstoyning “Urush va tinchlik” epopeyasini, Dostoevskiyning “Jinoyat va jazo” romanini, Xemingueyning “Chol va dengiz” qissasini, Markesning “Yolg‘izlikning yuz yili” romanini o‘qish kerak.
Mashhur turk adibi Najib Fozilni tavsiya qilaman. Najib Fozil turkiy millatlar fikriy dunyosini oshirishga katta hissa qo‘shgan.
Fikriy immunitet bo‘lmay turib, falsafani o‘qishda ehtiyot bo‘lish kerak. Falsafa borasida avvalo “Ihyou ulumid-din” muallifi Abu Homid G‘azzoliyning “Tahafutul falasifa” (“Falsafaning ahmoqliklari”) asarini o‘qishni tavsiya qilaman. Afsus hali o‘zbek tiliga tarjima qilinmagan. Bunda muallif falsafani 8 turga ajratib, uning haqiqiy ta’rifini bergan. Bu asarni o‘qigan kishi Freyd, Kant, Nitshe falsafalarini tahlil qila oladi.
— O‘zingiz shaxsiy kutubxona yuritasizmi?
— Kitobga muhabbat yoshlikdan bo‘lgani uchun albatta shaxsiy kutubxonamni boyitib borganman. Musofirchilik ko‘ch-ko‘chlarida hamma narsam qolsa ham kitoblarimni ko‘tarib yurganman.
Shaxsiy kutubxonamda Shayx hazratlarining kitoblari, “Oltin silsila” hadis to‘plamlari, ahli sunna val jamoa aqidasi va fiqhga oid kitoblar, Navoiy asarlari, bir qancha badiiy va ilmiy kitoblar jamlangan.
Ota-onalar farzandlariga har xil narsalardan ko‘ra, kitob sovg‘a qilishlari, har biri uchun alohida kitob javoni tashkil etib, “Bu sening kutubxonang, buni mana bu kitob bilan boyit, mana bunisini albatta o‘qib chiq. O‘qiganingni bir tomonda, hali o‘qimaganlaringni boshqa tomonda taxlagin” deb maslahat berishlari kerak.
Shaxsiy kutubxona inson ma’naviy kamolotining eng katta manbalaridan biridir.
Davronbek Tojialiyev suhbatlashdi