Байрай на осетинском что такое

ИРОН ÆВЗАГ

САМОУЧИТЕЛЬ ОСЕТИНСКОГО ЯЗЫКА

Урок 28

♪ Учитесь вести диалог!

Пояснения к диалогу

дзæбæх (уал) у – будь (пока) здоров

уырдæм фæцæуын – (я) туда езжу

фæллад уадзын – отдыхать

дæ салам бирæ – спасибо, благодарю

денджызы был – на берегу моря

1. Задайте к следующим выражениям вопросы:

– Кæм вæййыс?2) Мæ фæллад денджызы был уагътон.–3) Мæ зæрдæмæ дзы фæцыди.–4) Кусгæ кæнын.–5) Кусгæ нæма кæнын.–6) Зымæг дæр хорз рæстæг у.–

2. Ответьте на вопросы:

– Ам нæ уыдтæн.2) Кусгæ ма кæныс?–3) Дæ фæллад кæм уагътай?–4) Уырдæм фæцæуыс алы аз дæр?–5) Ды та кæдæм цæудзынæ иннæ аз?–

Вы уже овладели материалом основного курса в достаточной мере. Вам необходимо совершенствовать приобретенные навыки и умения. В этом вам поможет использование материалов для устной речи и чтения, с которыми вы будете сталкиваться в дальнейшем на каждом уроке. В них представлены наиболее употребительные разговорные фразы, которые подаются небольшими блоками по ситуациям в разделе Разговорник. К ним примыкают упражнения для более четкого представления использования тех или иных фраз в разговорной речи, а также для закрепления материала.
Изучать материал разговорника необходимо по методу обратного перевода – устного и письменного, с записью на магнитофон или в тетрадь.
Некоторые фразы вам уже хорошо известны по материалам прошлых уроков. Вам необходимо будет их вспомнить. Сочетание повторения пройденного материала с изучением нового поможет глубже понять особенности осетинского языка.
Кроме переводов следует также выполнять упражнения, прилагаемые к разговорнику, даже в том случае, когда вам кажется, что владеете данным материалом.
Не забывайте время от времени возвращаться к пройденному материалу для систематического повторения.

Приветствия
Дæ бон хорз!Добрый день! (Здравствуй!)Де ‘зæртæ хорз!Добрый вечер!

Байрай!Здравствуй!Салам!Привет!Салам дæ уæд!Приветствую тебя!Бирæ кус!Здравствуй! Бог в помощь!Фарн уæ хæдзары!Мир вашему дому!Фарн уæ бадты!Обилие вашему столу!

3. Как будут звучать по-русски следующие приветствия и ответствия.

1) Дæ бон хорз, ме ‘рдхорд! – Кæй бон у, уый хорзæх дæ уæд, мæ хæлар! 2) Бирæ кус, Сослан! – Бирæ хæрзтæ дæ уæд, Батрадз! 3) Байрай, Бибо! Кæцæй фæдæ, кæцæй? – Хорзæй байрай, Ацæмæз, дæу фенынмæ æруадтæн горæтæй. 4) Фарн уæ хæдзары, мæ сыхæгтæ. – Фæрнæйдзаг у, Бесол, мидæмæ нæм рахиз!

4. Скажите следующие приветствия по-осетински:

1) Здравствуй, друг мой! – Здравствуй, любезный друг мой! 2) Добрый день, Зарина! – Здравствуй, Сергей! 3) Передай дома всем привет от меня, Борис! 4) Здравствуйте, дети! – Здравствуйте!

Ирон адæммæ афтæ фæзæгъынц: «Дард æрвадæй хæстæг сыхаг хуыздæр у». Æмæ уый, æнæмæнг, тынг раст æмбисонд у. Бахъуаджы рæстæг фыццаджыдæр сыхаг фæ-зыны. Уæвгæ, дунейыл æрвад кæнæ иу хæстæг дæр кæмæн нæй, ахæмтæ бирæ, фæлæ æнæ сыхаг адæймаг та нæй. Уы-мæ ма гæсгæ ирон адæммæ фæзæгъынц афтæ дæр: – «Ху-рыскастæй лæг йæ сыхæгтыл тагъддæр сæмбæлы».
Батырбег дæр йæ сыхæгтимæ тынг хорз цæры. Афтæ фæзæгъы æппынæдзух:
– Хорз сыхагæй хорз хæстæгæй уæлдай нæй.
Ахæм бон нæ уыди, Батырбег йæ сыхæгты кæд нæ абæрæг кодта. Абон дæр та сын сæ дуар бахоста.
– Мидæмæ! – Райхъуыст хæдзары хицауы хъæлæс.
Батырбег бахызт мидæмæ. Сыхæгты бинонтæ бадтысты фынгыл æмæ æхсæвæр хордтой.
– Уе ‘зæртæ хорз, æмæ фарн уæ бадты!
– Кæй изæр у, уый хорзæх дæ уæд, æмæ фæрнæйдзаг у! Мидæмæ, Батырбег, абад немæ! – дзуапп ын радта хæдзары хицау.
– Бузныг, Инал, чи абада, уымæн хæлар, фæлæ мæ бадынмæ не ‘вдæлы. Фæлтау фæстæдæр æрбауайдзынæн.

Слова и выражения к тексту

Работа над текстом

а) Прочитайте текст внимательно и переведите его.

б) Обратите внимание на употребление вводных слов, частиц и приветствий.

в) Вам необходимо помнить:

— Когда человек заходит в дом, кабинет и пр., прежде постучавшись, на стук ему отвечают «заходите» (по-осетински: мидæмæ!).

— Когда человек заходит в гости, он приветствует в зависимости от ситуации. Если хозяева работают, он приветствует: бирæ кусут! (букв., работайте много), что соответствует русскому «удачи вам!», или «здравствуйте!». Если застал их за трапезой, он говорит: фарн уæ бадты! (букв., обилие на вашем сидении), что соответствует русскому «обилия вашему столу!», или «приятного аппетита!».

— Когда человек заходит в дом первый раз, он произносит: фарн уæ хæдзары! (букв., счастье вашему дому), что соответствует русскому «счастье вашему дому!», или «мир вашему дому!».

7. Используя текст, продолжите диалог:

8. Задайте к следующим предложениям вопросы:

9. Лæвæрд хъуыдыйæдтæ ратæлмац кæнут ирон æвзагмæ.

1) Осетины говорят: близкий сосед лучше далекого родича. 2) Это, наверное, бесспорное выражение. 3) Осетины ещё говорят: утром соседа можно увидеть раньше солнца. 4) Мы со своими соседями живем хорошо. 5) Часто осетины говорят, что между хорошим соседом и хорошим родственником нет никакой разницы.

10. Вместо пропусков вставьте слова из скобок и переведите их на русский язык.

1) Батырбег мæ ______ у. 2) Инал йæ ______ никуы рахъаст кодта. 3) Изæрæй мæ ______ арæх фæхъазæм шахмæттæй. 4) Мæ машинæ знон мæ ______ радтон. 5) Батырбег арæх феппæлы йæ _______.

(сыхаджы, сыхагимæ, сыхаг, сыхагæй, сыхагмæ)

Запомните, как можно перевести следующие слова:

Как переводить слово « идти » на осетинский язык:

а) цæуын, æрцæуын, фæцæуын:

— Сегодня тебе никуда не надо идти? (Абон дæ никуыдæм цæуын хъæуы?);

— Весна идёт. (Уалдзæг æрцæуы.);

— Два путника лесной тропой идут под утреннею мглой. / Лермонтов / (Дыууæ бæлццоны хъæды къахвæндагыл фæцæуынц сæууон фæлмы.);

— Идут годы. (Азтæ цæуынц.);

— Дни идут. (Бонтæ уайынц.);

— Снег идёт. (Мит уары);

— Дождь идёт. (Къæвда уары.);

— Её новое платье ей очень идёт. (Йæ ног къаба йыл тынг фидауы.);

— Ему идёт, как ишаку седло. (Хæрæгыл саргъ куыд фидауы, афтæ йыл фидауы.);

— На костюм идёт три метра ткани. (Костюмæн æртæ метры хъæуы хъуымац.);

— На моё платье пойдет всего два метра ткани. (Мæ къабайæн бахъæудзæн æдæппæтæй дыууæ метры хъуымац.);

е) (в некоторых выражениях):

1) идти на убыль «къаддæр кæнын»:

— Вода идёт на убыль. (Дон къаддæр кæнгæ цæуы.);

— Вода пошла на убыль. (Дон фæкъаддæр.);

— Речь идёт не о тебе. (Ныхас дæуыл нæ цæуы.).

11.Хъуыдыйæдтæ ратæлмац кæнут уырыссаг æвзагмæ.

1) Райсом мæ куыстмæ цæуын хъæуы. 2) Абон цы кодтай, цы дыл æрцыди? 3) Ме ‘мбæлттæ куыстмæ фæцæуынц, æмæ мæ уыдон баййафын хъæуы. 4) Изæрæй куыстæй куы суæгъд уай, уæд махыл рацæудзынæ. 5) Иннæ бон мæ хъæумæ ныууайын хъæуы. 6) Æхсæвæй бонмæ æнæрæнцайгæйæ мит фæуарыд. 7) Дæ туфлитæ дыл хорз фидауынц.

12. Хъуыдыйæдтæ ратæлмац кæнут ирон æвзагмæ.

1) Тебе уже пора идти в школу. 2) Вечером ко мне придут мои друзья. 3) Автобус уходит с вокзала в три часа. 4) Мне сегодня надо зайти в библиотеку. 5) На исправление ошибок у меня уйдет около двух часов. 6) Тебе не к лицу вести такие разговоры. 7) Боль пошла на убыль.

11. Вместо пропусков вставьте нужные слова из скобок и переведите их на русский язык.

1) Абон нæ _______ Хетæгкаты Къостайы сфæлдыстадыл. 2) Бонæй бонмæ йæ фосы нымæц _______. 3) Уæлæнгай куыст кæнын ницæмæн _______. 4) Хохаг хъæутæм дæр райдыдта автобус _______.

(цæуын, ныхас цæудзæн, хъæуы, къаддæр кæны)

13. Как будут звучать по-осетински слова:

14. Текст ратæлмац кæнут иронау.

В этом году шестилетний Ацамаз пойдет в школу. Родители купили ему книги, тетради, ручки, карандаши и красивый портфель. На базаре мама купила ему новый костюм. Костюм ему очень идёт. Утром Ацамаз со старшей сестрой идет в магазин покупать альбом. А послезавтра он пойдет в школу.
Школа находится недалеко от дома Ацамаза. Он часто бывал во дворе школы со своим старшим братом. Теперь он сам начнет там учиться.

Слова и выражения к тексту

15. Восстановите недостающие предложения в двух вариантах диалога.

☻ Ацы аз скъоламæ чи цæудзæн?
☺ __________________________.

☻ _______________________________?
☺ Ацы аз скъоламæ Ацæмæз цæудзæн.

☻ Ныййарджытæ цы балхæдтой Ацæмæзæн?
☺ _____________________________________.

☻ _________________________________________?
☺ Ацæмæзæн ныййарджытæ балхæдтой пъартфел.

Источник

переводчик онлайн русско осетинский

1 дзырдуат

æмбарынгæнæн дзырдуат – толковый словарь

фæсарæйнаг дзырдты дзырдуат – словарь иностранных слов

уырыссаг-ирон дзырдуат– русско-осетинский словарь

испайнаг æвзаджы синонимты дзырдуат – словарь синонимов испанского языка

2 ныхасуат

уырыссаг-ирон цыбыр ныхасуат – краткий русско-осетинский разговорник

3 бетъырбухаг

Уалынмæ райдыдта уырыссаг-япойнаг хæст æмæ йæ бетъырбухаг телеграфон агентад уырдæм арвыста уацхæссæгæй. – К тому времени началась русско-японская война и петербургское телеграфное агентство послало его туда корреспондентом. («Мах дуг», 1992, №1)

Ахæм цæстæй йæм кастысты бетъырбухаг студенттæ дæр. – Так к нему относились и петербургские студенты. («Мах дуг», 2004, №4–5)

4 дысфæлдæхтæй

Фæлæ нæ ахуыргæндтæ, искуы-иуæй фæстæмæ, сæ мадæлон æвзаг нæ зонынц, афтæмæй дысфæлдæхтæй бавналынц ирон æвзаджы, ирон литературæйы, ирон фольклоры, ирон историйы, ирон этнографийы, ирон мифологийы хабæрттæ иртасынмæ. – Но наши ученые, за исключением единиц, свой родной язык не знают, и всё же, засучив рукава, принимаются исследовать осетинский язык, осетинскую литературу, осетинский фольклор, осетинскую историю, осетинскую этнографию, осетинскую мифологию. (Хъодзаты Æ)

Цоцко дысфæлдæхтæй райдыдта кусын культурон фронты. – Цоцко, засучив рукава, начал работать на культурном фронте.

5 зынкæсæн

Лингвистон мадзæлттæм гæсгæ чи кусы, уыцы тæлмацгæнæг хъæндилау хилы текстыл æмæ егъау лупæйæ кæсы алы дзырдмæ дæр. Уый дзырдтæ фæтæлмац кæны «наукæмæ гæсгæ», фæлæ чиныг рауайы зынкæсæн, уымæн æмæ аив уацмыс дзырдæй-дзырдмæ тæлмацгæнгæ нæу – Переводчик, работающий сообразно лингвистическим методам, ползает по тексту подобно жуку и рассматривает в лупу каждое слово. Слова он переводит «согласно науке», а книга получается малопонятной, потому что художественное произведение дословно переводить нельзя. («Мах дуг», 2003, №5)

Источник

осетинский

1 дзырдуат

æмбарынгæнæн дзырдуат – толковый словарь

фæсарæйнаг дзырдты дзырдуат – словарь иностранных слов

уырыссаг-ирон дзырдуат– русско-осетинский словарь

испайнаг æвзаджы синонимты дзырдуат – словарь синонимов испанского языка

2 дысфæлдæхтæй

Фæлæ нæ ахуыргæндтæ, искуы-иуæй фæстæмæ, сæ мадæлон æвзаг нæ зонынц, афтæмæй дысфæлдæхтæй бавналынц ирон æвзаджы, ирон литературæйы, ирон фольклоры, ирон историйы, ирон этнографийы, ирон мифологийы хабæрттæ иртасынмæ. – Но наши ученые, за исключением единиц, свой родной язык не знают, и всё же, засучив рукава, принимаются исследовать осетинский язык, осетинскую литературу, осетинский фольклор, осетинскую историю, осетинскую этнографию, осетинскую мифологию. (Хъодзаты Æ)

Цоцко дысфæлдæхтæй райдыдта кусын культурон фронты. – Цоцко, засучив рукава, начал работать на культурном фронте.

3 ир

Уæдæ куыд æххæст кæнынц ир сæ хуыздæры фæдзæхстытæ абон? – Ну так как осетины выполняют наказы своего лучшего (представителя)? (Хъодзаты Æ., Æмæ дзырд уыди Хуыцау)

ирæй курынц æсæддон æххуыс… – просят у осетин военной помощи… (Джыккайты Ш., Ирон литературæйы истори, 1917–1956 азтæ)

… табу дын кæнынц ир æмæ дыгур. – … тебе поклоняются иронцы и дигорцы. (Хъодзаты Æ., Коммунизмы æндæрг)

4 ирон

ирон æвзаг – осетинский язык

ирон диалект – иронский диалект

5 ирондзинад

Сæ ирондзинад, сæ фыдæлты фарн бæрзонд хастой. – Осетинство, фарн предков были у них в большом почете. («Фидиуæг», 2005, №1)

6 ныхасуат

уырыссаг-ирон цыбыр ныхасуат – краткий русско-осетинский разговорник

7 симд

Симды куы бацæуай, уæд дзы симын хъæуы. – погов. Когда войдешь в хоровод, то надо танцевать. (соотв. назвался груздем, полезай в кузов)

8 средакци кæнын

Ноджы фыстæджытæ средакци кодтон, сæ апмæ, сæ хъуыдытæм сын нæ бавнæлдтон, афтæмæй, уырыссагау фыст чи уыд, уыдон та раивтон ирон æвзагмæ. – Кроме того (я) отредактировал письма, не касаясь их содержания, их мысли, а те что были написаны по-русски перевел на осетинский язык. (Хъодзаты Æхсары уацæй)

9 театр

ирон театр – осетинский театр

10 цухъхъа

Сæрмæт айтæ-уыйтæ нал фæкодта, фæлæ йæ ирон дарæс: уæлдзарм худ, цухъхъа, куырæт, æвзист рон, хъамайæ æндæрæй йæхи афæлыста æмæ балæгæрста, коммерсант цы уазæгуаты уыд, уырдæм. – Сармат, не долго думая, облачился в свой осетинский наряд: надел папаху, черкеску, бешмет, серебряный пояс, кинжал и прочее, и прошел в ту комнату, где находился коммерсант. (Дзесты К., Нæ буц хистæртæ)

11 этнос

ирон этнос – осетинский этнос

12 æвзаг

ирон æвзаг – осетинский язык

литературон æвзаг – литературный язык

æвзаг у бастдзинады фæрæз – язык – средство общения

æвзаджы здæхт – акцент

æвзаджы хатт – язык; тон; диалект, говор

13 æлæм

14 дуцъаруг

15 оссаг

Оссаг! Раги райстай сæрбарæ − Осетин! Давно ты получил свободу (48; 31)

16 симд

См. также в других словарях:

ОСЕТИНСКИЙ — ОСЕТИНСКИЙ, осетинская, осетинское. прил. к осетин (см. осетины). Осетинский язык. Толковый словарь Ушакова. Д.Н. Ушаков. 1935 1940 … Толковый словарь Ушакова

ОСЕТИНСКИЙ — ОСЕТИНСКИЙ, ая, ое. 1. см. осетины. 2. Относящийся к осетинам, к их языку, национальному характеру, образу жизни, культуре, а также к Осетии, её территории, внутреннему устройству, истории; такой, как у осетин, как в Осетии. О. язык (иранской… … Толковый словарь Ожегова

Осетинский — В Викисловаре есть статья «осетинский» Осетинский: Осетинский язык язык осетин О … Википедия

Осетинский — Бирӕгъы куитӕ расырдтой. Уый иу стыр хуынкъмӕ бауадис. Бамбӕхсынмӕ дзы хъавыд. Кӕсы, ӕмӕ дзы рувас бады. Рувас йӕ дӕндӕгтӕ фӕзыхъхъыр кодта ӕмӕ дзуры бирӕгъмӕ: „Ма ӕрбацу ардӕм. Ай мӕ бынат у“. „Куитӕ мӕм афтӕ хӕстӕг куы нӕ уаиккой, уӕд дын ӕз… … Определитель языков мира по письменностям

Осетинский — прил. 1. Относящийся к Осетии, осетинам, связанный с ними. 2. Свойственный осетинам, характерный для них и для Осетии. 3. Принадлежащий Осетии, осетинам. 4. Созданный, выведенный и т.п. в Осетии или осетинами. Толковый словарь Ефремовой. Т. Ф.… … Современный толковый словарь русского языка Ефремовой

осетинский — осетинский, осетинская, осетинское, осетинские, осетинского, осетинской, осетинского, осетинских, осетинскому, осетинской, осетинскому, осетинским, осетинский, осетинскую, осетинское, осетинские, осетинского, осетинскую, осетинское, осетинских,… … Формы слов

осетинский — осет инский (к осет ины и Ос етия) … Русский орфографический словарь

осетинский — … Орфографический словарь русского языка

осетинский — ая, ое. к Осетины. О. язык. О ая литература. О ие события. О ая равнина … Энциклопедический словарь

осетинский — ая, ое. к осетины Осети/нский язык. О ая литература. О ие события. О ая равнина … Словарь многих выражений

осетинский — осетин/ск/ий … Морфемно-орфографический словарь

Источник

байраг

1 байраг

2 байраг

3 байрагæс ун

См. также в других словарях:

байраг — з.б.п., рæгтæ … Орфографический словарь осетинского языка

Гамгюсар — Алигули Алекпер оглы Наджафов Псевдонимы: Гамгюсар Дата рождения: 24 мая 1880(1880 05 24) Место рождения: Нахичевань Дата смерти: 14 марта … Википедия

КÆХЦГÆНÆН — см. КÆХЦГÆНÆН – перевод Ирон адæмæй ацы бæрæгбон чи нæ зоны, æвæццæгæн, ахæм нæй. Вæййы сусæны мæйы дыккаг хуыцаубоны. Бæрæгбон афтæ кадджын уыди, æмæ бирæтæ уыцы мæй Кæхцгæнæны мæй хуыдтой. Алы ноггуырд лæппуйæн дæр скæнынц кæхц. Раздæрты… … Словарь по этнографии и мифологии осетин

ÆРФÆН — Нæртон куырыхон æмæ зондджын хистæр Уырызмæджы бæх. «Сырдоны кадæг æнусмæ Нарты Уæхтæнæгыл» нын зæгъы: «Дзерассæйы мæрдон гуыбыны Уастырджийы комы тæфæй сæвзæрдис Нарты Сатана, сылгоймаг; бæхы мыггагæй – æфсургъ; куыдзы мыггагæй та – Силæм. … … Словарь по этнографии и мифологии осетин

КÆХЦГÆНÆНТÆ — Рагон, афтæ рагон бæрæгбон æмæ ма Нарты кадджыты дæр æрцахстой фидар бынат – бирæ кадджыты ис сæ кой. Кæхцгæнæнтæ вæййынц Хетæджы Уастырджийы бæрæгбоны хæдфæстæ хуыцаубоны. Уыцы бонмæ кæхцы куывд æрцæттæ кæнынц, афæдзы дæргъы лæппу цы хæдзары… … Словарь по этнографии и мифологии осетин

Ноггуырд лæппуйы куывд I — см. Ноггуырд лæппуйы куывд I – перевод – Стыр Хуыцау, æппæтдæр Ды скодтай Æмæ нæ æппæт хæрзтæй хайджын фæкæн. Ноггуырд хæдзары фæзынд Æмæ, амондджындæр гуырд чи фæци, уый æмбал фæуæд! – Оммен, Хуыцау! – Бинонтæн зæрдæлæууæн, хъæубæстæн… … Словарь по этнографии и мифологии осетин

УАСТЫРДЖИ — Ирон мифологийы нæлгоймæгтыл (сылгоймæгтæ йын йæ ном дзургæ дæр нæ кæнынц, хонынц æй ЛÆГТЫ ДЗУАР) æмæ бæлццæттыл армдарæг зæд. Стыр Хуыцауы фæстæ Уастырджи ирон динон дунеæмбарынады ахсы дыккаг бынат. Цæры уæларвы. Уымæн, æрмæстдæр уымæн ис бар… … Словарь по этнографии и мифологии осетин

Хистæры ракуывд цины фынгыл — см. Хистæры ракуывд цины фынгыл – перевод – О Стыр Хуыцау! Æмбал кæмæн нæй, Цытджын Иунæг Хуыцау, табу Дæхицæн! – Оммен, Хуыцау! – Мæнæ а хæдзары бинонты кувинæгтæ Дын æхцон фæуæнт! – Оммен, Хуыцау! – Æппæт дуне рафæлдисæг Дæ, æмæ нæ Дæ хорзæх… … Словарь по этнографии и мифологии осетин

Хуыцауы дзуары бæрæгбоны куывд — см. Хуыцауы дзуары бæрæгбоны куывд – перевод – О Стыр Хуыцау, Дæумæ кувæм! – Оммен, Хуыцау! – Дæуæй цардамæндтæ курæм! – Оммен, Хуыцау! – Дунейы дзыллæты хсæн змæст у, Дзыллæтæ кæрæдзийы куыд бамбарой, Се хсæн амо … Словарь по этнографии и мифологии осетин

КОМДЗАГÆЙ ХÆССЫН — Хи гуыбынæй тона кæнын æмæ йæ искæмæн хæрын кæнын. Рæсугъд сау байраг уыди æмæ йыл ном дæр Айтег йæхæдæг сæвæрдта. Гыццыл сывæллонау æй сæ комдзагæй фæхастой фыд æмæ фырт. (Цæгæраты М. Цæхæртæ.) Цæмæн мæ фидиссаг кæныс? Æз дæ мæ комы комдзæгтæй… … Фразеологический словарь иронского диалекта

МАСТЫ БЫН ФÆУЫН — Хи мидæг бирæ фыдæвзарæн кæнын, бирæ мæстытæ æвзарын. Байраг байрæзт. æмæ та абырджыты амæттаг бацис. Æфсымæртæ масты бын фесты, фæлæ йæ аивæй агуырдтой. (Р. 1993, 65.) … Фразеологический словарь иронского диалекта

Источник