Байрай на осетинском что значит
ИРОН ÆВЗАГ
САМОУЧИТЕЛЬ ОСЕТИНСКОГО ЯЗЫКА
Урок 28
♪ Учитесь вести диалог!
☺ Байрай, Бибо! | — ☻ Хорзæй байрай, Къола! |
☺ Кæм фесæфтæ, куы никуыцæйуал зыныс? | — ☻ Ам нæ уыдтæн, Къола, иу æртæ къуырийы. |
☺ Æмæ кусгæ нæ кодтай? | — ☻ Нæ, æнцойуагъды уыдтæн. |
☺Дæ фæллад искуы уагътай? | — ☻ О, денджызы был уыдтæн. |
☺ Æмæ дзы дæ зæрдæмæ фæцыди? | — ☻ О, тынг хорз дзы уыди, мæ зæрдæмæ дзы фæцыди. |
☺ Уæдæ уый æхсызгон хабар у, Бибо. | — ☻ Бузныг, Къола. Æмæ дæхæдæг та никуы уыдтæ? |
☺ Нæ, кусгæ кæнын. Мæнæн ме ‘нцойуагъд зымæ-джы уыдзæн. | — ☻ Зымæг дæр хорз рæстæг у фæллад суадзынæн. Æмæ искуыдæм цæудзынæ? |
☺ О, æз та нæхи Цъæймæ цæудзынæн. | — ☻ О, уый хорз бынат у зымæджы фæллад уадзынæн. |
☺ Зонын æй, алы аз дæр уырдæм фæцæуын. | -☻Æз дæр, æвæццæгæн, иннæ аз уырдæм ацæудзынæн. |
☺ Цæй, Бибо, дзæбæх уал у ныр та! | — ☻ Цæй, Къола, дæ салам бирæ! |
Пояснения к диалогу
фесæфтæ – пропал | æхсызгон хабар – приятная новость |
къуыри – неделя | æвæццæгæн – наверное |
зæрдæмæ фæцыди – понравилось | |
æнцойуагъд – отпуск | |
1. Задайте к следующим выражениям вопросы:
– Кæм вæййыс?
2. Ответьте на вопросы:
– Ам нæ уыдтæн.
Вы уже овладели материалом основного курса в достаточной мере. Вам необходимо совершенствовать приобретенные навыки и умения. В этом вам поможет использование материалов для устной речи и чтения, с которыми вы будете сталкиваться в дальнейшем на каждом уроке. В них представлены наиболее употребительные разговорные фразы, которые подаются небольшими блоками по ситуациям в разделе Разговорник. К ним примыкают упражнения для более четкого представления использования тех или иных фраз в разговорной речи, а также для закрепления материала.
Изучать материал разговорника необходимо по методу обратного перевода – устного и письменного, с записью на магнитофон или в тетрадь.
Некоторые фразы вам уже хорошо известны по материалам прошлых уроков. Вам необходимо будет их вспомнить. Сочетание повторения пройденного материала с изучением нового поможет глубже понять особенности осетинского языка.
Кроме переводов следует также выполнять упражнения, прилагаемые к разговорнику, даже в том случае, когда вам кажется, что владеете данным материалом.
Не забывайте время от времени возвращаться к пройденному материалу для систематического повторения.
Приветствия
Байрай!
3. Как будут звучать по-русски следующие приветствия и ответствия.
1) Дæ бон хорз, ме ‘рдхорд! – Кæй бон у, уый хорзæх дæ уæд, мæ хæлар! 2) Бирæ кус, Сослан! – Бирæ хæрзтæ дæ уæд, Батрадз! 3) Байрай, Бибо! Кæцæй фæдæ, кæцæй? – Хорзæй байрай, Ацæмæз, дæу фенынмæ æруадтæн горæтæй. 4) Фарн уæ хæдзары, мæ сыхæгтæ. – Фæрнæйдзаг у, Бесол, мидæмæ нæм рахиз!
4. Скажите следующие приветствия по-осетински:
1) Здравствуй, друг мой! – Здравствуй, любезный друг мой! 2) Добрый день, Зарина! – Здравствуй, Сергей! 3) Передай дома всем привет от меня, Борис! 4) Здравствуйте, дети! – Здравствуйте!
Ирон адæммæ афтæ фæзæгъынц: «Дард æрвадæй хæстæг сыхаг хуыздæр у». Æмæ уый, æнæмæнг, тынг раст æмбисонд у. Бахъуаджы рæстæг фыццаджыдæр сыхаг фæ-зыны. Уæвгæ, дунейыл æрвад кæнæ иу хæстæг дæр кæмæн нæй, ахæмтæ бирæ, фæлæ æнæ сыхаг адæймаг та нæй. Уы-мæ ма гæсгæ ирон адæммæ фæзæгъынц афтæ дæр: – «Ху-рыскастæй лæг йæ сыхæгтыл тагъддæр сæмбæлы».
Батырбег дæр йæ сыхæгтимæ тынг хорз цæры. Афтæ фæзæгъы æппынæдзух:
– Хорз сыхагæй хорз хæстæгæй уæлдай нæй.
Ахæм бон нæ уыди, Батырбег йæ сыхæгты кæд нæ абæрæг кодта. Абон дæр та сын сæ дуар бахоста.
– Мидæмæ! – Райхъуыст хæдзары хицауы хъæлæс.
Батырбег бахызт мидæмæ. Сыхæгты бинонтæ бадтысты фынгыл æмæ æхсæвæр хордтой.
– Уе ‘зæртæ хорз, æмæ фарн уæ бадты!
– Кæй изæр у, уый хорзæх дæ уæд, æмæ фæрнæйдзаг у! Мидæмæ, Батырбег, абад немæ! – дзуапп ын радта хæдзары хицау.
– Бузныг, Инал, чи абада, уымæн хæлар, фæлæ мæ бадынмæ не ‘вдæлы. Фæлтау фæстæдæр æрбауайдзынæн.
Слова и выражения к тексту
æнæмæнг действительно | фыццаджыдæр в первую очередь |
æмбисонд поговорка, пословица | уæвгæ хотя |
бахъуаджы в нужное (вре-мя), когда понадобиться | хурыскастæй восход солнца |
не ‘вдæлы некогда | æппынæдзух постоянно |
фæлтау частица лучше | уæлдай нæй нет разницы |
Работа над текстом
а) Прочитайте текст внимательно и переведите его.
б) Обратите внимание на употребление вводных слов, частиц и приветствий.
в) Вам необходимо помнить:
— Когда человек заходит в дом, кабинет и пр., прежде постучавшись, на стук ему отвечают «заходите» (по-осетински: мидæмæ!).
— Когда человек заходит в гости, он приветствует в зависимости от ситуации. Если хозяева работают, он приветствует: бирæ кусут! (букв., работайте много), что соответствует русскому «удачи вам!», или «здравствуйте!». Если застал их за трапезой, он говорит: фарн уæ бадты! (букв., обилие на вашем сидении), что соответствует русскому «обилия вашему столу!», или «приятного аппетита!».
— Когда человек заходит в дом первый раз, он произносит: фарн уæ хæдзары! (букв., счастье вашему дому), что соответствует русскому «счастье вашему дому!», или «мир вашему дому!».
7. Используя текст, продолжите диалог:
☺ Ирон адæммæ куыд фæзæгъынц? | ☻ Дард æрвадæй хæстæг сыхаг хуыздæр у. |
☺ Батырбег куыд цæры йæ сыхагимæ? | ☻ ________________ ___________________ |
☺ Батырбег æппынæдзух куыд фæзæгъы? | ☻ ________________ ___________________ |
☺ Уе ‘зæртæ хорз æмæ фарн уæ бадты! | ☻ ________________ ___________________ |
☺ Мидæмæ, Батырбег, абад немæ! | ☻ ________________ ___________________ |
8. Задайте к следующим предложениям вопросы:
1. Ирон адæммæ афтæ фæзæгъынц. | – Куыд фæзæгъынц ирон адæммæ? |
2. Дунейыл æнæ сыхаг адæймаг нæй. | – ………………….? |
3. Хурыскастæй лæг йæ сыхæгтыл тагъддæр сæмбæлы. | – ………………….? |
4. Батырбег афтæ фæзæгъы.… | – ………………….? |
5. Батырбег бахызт мидæмæ… | – ………………….? |
6. Чи абада, уымæн хæлар… | – ………………….? |
9. Лæвæрд хъуыдыйæдтæ ратæлмац кæнут ирон æвзагмæ.
1) Осетины говорят: близкий сосед лучше далекого родича. 2) Это, наверное, бесспорное выражение. 3) Осетины ещё говорят: утром соседа можно увидеть раньше солнца. 4) Мы со своими соседями живем хорошо. 5) Часто осетины говорят, что между хорошим соседом и хорошим родственником нет никакой разницы.
10. Вместо пропусков вставьте слова из скобок и переведите их на русский язык.
1) Батырбег мæ ______ у. 2) Инал йæ ______ никуы рахъаст кодта. 3) Изæрæй мæ ______ арæх фæхъазæм шахмæттæй. 4) Мæ машинæ знон мæ ______ радтон. 5) Батырбег арæх феппæлы йæ _______.
(сыхаджы, сыхагимæ, сыхаг, сыхагæй, сыхагмæ)
Запомните, как можно перевести следующие слова:
родич хæстæг | утром райсомæй |
наверное æвæццæгæн | бесспорное æнæмæнг |
ещё ноджы ма | выражение ныхас |
нет разницы уæлдай нæй | часто арæх |
Как переводить слово « идти » на осетинский язык:
а) цæуын, æрцæуын, фæцæуын:
— Сегодня тебе никуда не надо идти? (Абон дæ никуыдæм цæуын хъæуы?);
— Весна идёт. (Уалдзæг æрцæуы.);
— Два путника лесной тропой идут под утреннею мглой. / Лермонтов / (Дыууæ бæлццоны хъæды къахвæндагыл фæцæуынц сæууон фæлмы.);
— Идут годы. (Азтæ цæуынц.);
— Дни идут. (Бонтæ уайынц.);
— Снег идёт. (Мит уары);
— Дождь идёт. (Къæвда уары.);
— Её новое платье ей очень идёт. (Йæ ног къаба йыл тынг фидауы.);
— Ему идёт, как ишаку седло. (Хæрæгыл саргъ куыд фидауы, афтæ йыл фидауы.);
— На костюм идёт три метра ткани. (Костюмæн æртæ метры хъæуы хъуымац.);
— На моё платье пойдет всего два метра ткани. (Мæ къабайæн бахъæудзæн æдæппæтæй дыууæ метры хъуымац.);
е) (в некоторых выражениях):
1) идти на убыль «къаддæр кæнын»:
— Вода идёт на убыль. (Дон къаддæр кæнгæ цæуы.);
— Вода пошла на убыль. (Дон фæкъаддæр.);
— Речь идёт не о тебе. (Ныхас дæуыл нæ цæуы.).
11.Хъуыдыйæдтæ ратæлмац кæнут уырыссаг æвзагмæ.
1) Райсом мæ куыстмæ цæуын хъæуы. 2) Абон цы кодтай, цы дыл æрцыди? 3) Ме ‘мбæлттæ куыстмæ фæцæуынц, æмæ мæ уыдон баййафын хъæуы. 4) Изæрæй куыстæй куы суæгъд уай, уæд махыл рацæудзынæ. 5) Иннæ бон мæ хъæумæ ныууайын хъæуы. 6) Æхсæвæй бонмæ æнæрæнцайгæйæ мит фæуарыд. 7) Дæ туфлитæ дыл хорз фидауынц.
12. Хъуыдыйæдтæ ратæлмац кæнут ирон æвзагмæ.
1) Тебе уже пора идти в школу. 2) Вечером ко мне придут мои друзья. 3) Автобус уходит с вокзала в три часа. 4) Мне сегодня надо зайти в библиотеку. 5) На исправление ошибок у меня уйдет около двух часов. 6) Тебе не к лицу вести такие разговоры. 7) Боль пошла на убыль.
11. Вместо пропусков вставьте нужные слова из скобок и переведите их на русский язык.
1) Абон нæ _______ Хетæгкаты Къостайы сфæлдыстадыл. 2) Бонæй бонмæ йæ фосы нымæц _______. 3) Уæлæнгай куыст кæнын ницæмæн _______. 4) Хохаг хъæутæм дæр райдыдта автобус _______.
(цæуын, ныхас цæудзæн, хъæуы, къаддæр кæны)
13. Как будут звучать по-осетински слова:
утром | вчера | в этом году |
вечером | завтра | в прошлом году |
ночью | послезавтра | в будущем году |
сегодня | позавчера | ежегодно |
14. Текст ратæлмац кæнут иронау.
В этом году шестилетний Ацамаз пойдет в школу. Родители купили ему книги, тетради, ручки, карандаши и красивый портфель. На базаре мама купила ему новый костюм. Костюм ему очень идёт. Утром Ацамаз со старшей сестрой идет в магазин покупать альбом. А послезавтра он пойдет в школу.
Школа находится недалеко от дома Ацамаза. Он часто бывал во дворе школы со своим старшим братом. Теперь он сам начнет там учиться.
Слова и выражения к тексту
шестилетний æхсæзаздзыд | со старшей сестрой йæ хистæр хоимæ |
родители ныййарджытæ | послезавтра иннæбон |
книги чингуытæ | недалеко æввахс |
карандаши кърандæстæ | часто бывал арæх-иу уыди |
портфель пъартфел | теперь ныр |
ему очень идёт тынг хорз ыл фидауы |
15. Восстановите недостающие предложения в двух вариантах диалога.
☻ Ацы аз скъоламæ чи цæудзæн?
☺ __________________________.
☻ _______________________________?
☺ Ацы аз скъоламæ Ацæмæз цæудзæн.
☻ Ныййарджытæ цы балхæдтой Ацæмæзæн?
☺ _____________________________________.
☻ _________________________________________?
☺ Ацæмæзæн ныййарджытæ балхæдтой пъартфел.
Байрай на осетинском что значит
Дигорско-русский словарь. Составитель Таказов Ф.М., к.ф.н.: Около 30000 слов. г. Владикавказ, Издательство «Алания», 2003. – 734 с. (реально 23 111 статей)
Осетинско-русский словарь под редакцией А.М.Касаева, Редактор издания Гуриев Т.А.: Около 28000 слов. 4-е издание. г.Владикавказ, Изд-во Северо-Осетинского института гуманитарных исследований, 1993. – 384 с. (реально 23 014 статей)
Составил В.И. Абаев. Редактор издания М.И. Исаев: Около 25000 слов. Издание второе, исправленное и дополненное. г. Москва, Изд-во «Советская энциклопедия», 1970. – 584 с. (реально 25 227 статьи)
Использованы материалы из книг: Осетинские обычаи. Составитель Гастан Агнаев. Рецензенты Камал Ходов, Геор Чеджемты. – Владикавказ, «Урсдон», 1999 – 172 с.;
Ирон æгъдæуттæ. Чиныг сарæзта Агънаты Гæстæн. Рецензенттæ Ходы Камал æмæ Чеджемты Геор. – Дзæуджыхъæу, «Урсдон», 1999 – 176 с.;
Этнография и мифология осетин. Краткий словарь. Составили Дзадзиев А.Б., Дзуцев Х.В., Караев С.М. – Владикавказ, 1994 – 284 с. ( 1 072 статьи)
Фразеологический словарь осетинского языка. Составил Дзабиты З. Т. Редактор издания Дзиццойты Ю. А.: 2-е дополненное издание. г. Цхинвал, Полиграфическое производственное объединение РЮО, 2003. – 448 с. (5 241 статя)
Осетинский орфографический словарь, около 58 тысяч слов. Научно-популярное издание. Составители: Н. К. Багаев, Х. А. Таказов. Издательство «Алания», – Владикавказ, 2002 г. — 688 с. (реально 49 770 статей)
Составил: Гацалова Л.Б. Книга издана в авторской редакции. Северо-Осетинский институт гуманитарных и социальных исследований – Владикавказ: РИО СОИГСИ, 2007. — 140 с. (527 статей)
сæйраг
1 сæйраг
Сæйраг Хистæр Командæгæнæг – Верховный Главнокомандующий
сæйраг уынг – главная улица
сæйраг фатер – воен. главная квартира
сæйраг дамгъæ – прописная буква
2 хистæйраг
хистæйраг зæнæг – старший из детей
3 тахæйраг
æ дууæ дзабури тахæйраг салæй ― его два чувяка – из тохарского сафьяна (13; III 242)
4 кæстæйраг
5 тæтæйраг
6 хуыздæйраг
7 æхсæвæйраг
8 кæстæйраг
9 мæгурдæйраг
10 раздæйраг
11 сæйраг
12 тæтæйраг
13 фуддæйрагæн
14 хестæйраг
15 æхсæвæйраг
16 кæстаг
См. также в других словарях:
ЗАРÆДЖЫ СÆЙРАГ ФÆУЫН — тж. ЗАРÆДЖЫ СÆР ФÆУЫН Хи ныххудинаг кæнын, адæмы хсæн худинаджы бын фæуын. Æмæ саби уыцы хъæлæсмæ хъусы, цалынмæ йæхæдæг мæрдрохы хай, кæнæ зарæджы сæйраг нæ фæвæийы, уæдмæ. (Нафи. Сосо бадзуры.) Марикъо: Зарæджы сæр фестæм, нæ худинаджы сæр… … Фразеологический словарь иронского диалекта
кæстæйраг — з.б.п., рæгтæ … Орфографический словарь осетинского языка
сæйраг — з.б.п., рæгтæ … Орфографический словарь осетинского языка
тæтæйраг — з.б.п., рæгтæ … Орфографический словарь осетинского языка
фæсонастæйраг — з.б.п … Орфографический словарь осетинского языка
хистæйраг — з.б.п., рæгтæ … Орфографический словарь осетинского языка
хуыздæйраг — з.б.п … Орфографический словарь осетинского языка
æвзæйраг — з.б.п., рæгтæ … Орфографический словарь осетинского языка
æфсæйраг — з.б.п., рæгтæ … Орфографический словарь осетинского языка
æхсæвæйраг — з.б.п., рæгтæ … Орфографический словарь осетинского языка
мӯйраг — [موي رگ] биол. рагҳои бориктарини бадани инсон ва ҳайвон, ки ҳуҷайраҳоро бо хун таъмин мекунанд … Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ
переводчик онлайн русско осетинский
1 дзырдуат
æмбарынгæнæн дзырдуат – толковый словарь
фæсарæйнаг дзырдты дзырдуат – словарь иностранных слов
уырыссаг-ирон дзырдуат– русско-осетинский словарь
испайнаг æвзаджы синонимты дзырдуат – словарь синонимов испанского языка
2 ныхасуат
уырыссаг-ирон цыбыр ныхасуат – краткий русско-осетинский разговорник
3 бетъырбухаг
Уалынмæ райдыдта уырыссаг-япойнаг хæст æмæ йæ бетъырбухаг телеграфон агентад уырдæм арвыста уацхæссæгæй. – К тому времени началась русско-японская война и петербургское телеграфное агентство послало его туда корреспондентом. («Мах дуг», 1992, №1)
Ахæм цæстæй йæм кастысты бетъырбухаг студенттæ дæр. – Так к нему относились и петербургские студенты. («Мах дуг», 2004, №4–5)
4 дысфæлдæхтæй
Фæлæ нæ ахуыргæндтæ, искуы-иуæй фæстæмæ, сæ мадæлон æвзаг нæ зонынц, афтæмæй дысфæлдæхтæй бавналынц ирон æвзаджы, ирон литературæйы, ирон фольклоры, ирон историйы, ирон этнографийы, ирон мифологийы хабæрттæ иртасынмæ. – Но наши ученые, за исключением единиц, свой родной язык не знают, и всё же, засучив рукава, принимаются исследовать осетинский язык, осетинскую литературу, осетинский фольклор, осетинскую историю, осетинскую этнографию, осетинскую мифологию. (Хъодзаты Æ)
Цоцко дысфæлдæхтæй райдыдта кусын культурон фронты. – Цоцко, засучив рукава, начал работать на культурном фронте.
5 зынкæсæн
Лингвистон мадзæлттæм гæсгæ чи кусы, уыцы тæлмацгæнæг хъæндилау хилы текстыл æмæ егъау лупæйæ кæсы алы дзырдмæ дæр. Уый дзырдтæ фæтæлмац кæны «наукæмæ гæсгæ», фæлæ чиныг рауайы зынкæсæн, уымæн æмæ аив уацмыс дзырдæй-дзырдмæ тæлмацгæнгæ нæу – Переводчик, работающий сообразно лингвистическим методам, ползает по тексту подобно жуку и рассматривает в лупу каждое слово. Слова он переводит «согласно науке», а книга получается малопонятной, потому что художественное произведение дословно переводить нельзя. («Мах дуг», 2003, №5)
Войдите в ОК
Краткий русско-осетинский разговорник📃📢👪🌞🌛⛅🔔🏰🌈🌲👫🚣
Изученные вами слова и выражения повседневного обихода, представленные в виде определенных тем📃📢
Зынаргъ … (Мæ зынаргъ)
Очень приятно! (Очень рад!)
Дæ ном куыд хуыйны?
Нæ базонгæ мын æхсызгон уыд!
Добро пожаловать!
С приездом! Æгас нæм цу (цæут)!
Нæхи амæттаг у (ут)!
Æхсызгон мын у дæ фенд!
Хæрзæхсæвтæ кæ (раут)!
Вы не можете мне помочь?
Дæ хорзæхæй, нæ мæм фæкæсдзынæ?
Дæ хорзæхæй, фæкæс ма мæм!
Благодарю вас за приглашение!
Бузныг! Хуыцауы арфæ дæ уæд!
Табуафси! Дæ хорзæхæй!
Извините, что помешал (вам).
Бахатыр кæ (кæнут), кæй дæ (уæ) бахъыг дардтон.
Нет, к сожалению, я не могу.
Я в этом с вами не согласен.
Нæ, хъыгагæн, мæ бон нæу.
Æз ам (уым) демæ (уемæ) разы нæ дæн.
Я познакомился с ним.
Я знаю (я не знаю) вас.
Æз базонгæ дæн йемæ.
Æз уæ зонын (нæ зонын).
Вы знаете (вы не знаете) меня.
Ды (сымах) мæ зоныс (зонут) (нæ зоныс, зонут).
Я хочу (желаю) с вами познакомиться.
Уемæ (демæ) мæ фæнды базонгæ уын.
Цал азы дыл (уыл) цæуы?
Сейчас десять часов.
одна минута второго.
Приходи в десять часов.
Ныртæккæ дæс сахаты у.
дæс минуты хъуаг æртæ
иу минут дыккæгæмæй
Фараст сахатыл æрбацу.
Хъыг мын у йæ фенд.
Я тебе всегда рад. Дæ фенд мын æхсызгон вæййы алкæддæр.